Le jeudi de l’Ascension 29 mai 2014, le Tro Menez Are est parti pour la première fois de la commune de Pleyber-Christ, située aux portes du Parc d’Armorique et aux pieds des Monts d’Arrée. Autour du XVIe siècle, la commune connut la prospérité grâce à l’industrie du lin et du chanvre d’une part et à l’industrie papetière d’autre part, exploitant la richesse de la région en cours d’eau. Elles ont laissé des traces dans le patrimoine de Pleyber-Christ : bel enclos paroissial, calvaires, vestiges de kanndi où l’on blanchissait le lin et de moulins où l’on fabriquait le papier, magnifiques maisons de tisserands… Les marcheurs pourront ainsi apprécier les vieilles pierres pimpantes ou cachées sous la végétation et les rives boisées de cours d’eau parfois tumultueux…
Le thème des Moulins
À partir du XVe siècle et surtout au XIXe siècle, l’industrie papetière fit la prospérité de la commune: une vingtaine de moulins à papier y étaient alors en activité. Alimentés en chiffons par les pilhaouers des monts d’Arrée qui collectaient résidus d’étoupes (sous-produit du lin) et vieux chiffons qu’ils échangaient dans les campagnes et les villages contre de la faïence ou des articles de mercerie, les nombreux moulins de la vallée du Queffleuth bénéficiaient alors de la bonne qualité et du fort débit des eaux. Les tissus y étaient triés, lavés, mis à pourrir et découpés puis effilochés et broyés dans plusieurs piles où battaient des maillets actionnés par la roue hydraulique du moulin. En mélangeant ensuite avec un liant, on obtenait la pâte à papier.
Au terme d’une suite de traitements visant à donner une forme à la future feuille, et à en évacuer l’eau en la pressant puis en la séchant, les papetiers obtenaient différentes qualités de papier, destinés à l’emballage ou à l’imprimerie.
En 1831, François-Marie Andrieux crée, sur le site de la Lande, la papeterie de Glaslan, équipée de machines à papier en continu, de fabrication anglaise. Cette usine papetière cessa son activité à la fin du XIXe siècle, bien après l’arrêt successif des moulins artisanaux.
Il ne reste aujourd’hui plus rien de cette activité sinon quelques bâtisses et des ruines le long des sentiers longeant la vallée du Queffleuth, empruntés autrefois par les chiffonniers…
Désormais, c’est un autre type de moulin qui tourne à Pleyber-Christ : un parc de neuf éoliennes dont la production annuelle moyenne est estimée à 13 GW.H, a été mis en service en 2007 à Coat Conval.
Tro Roz Vihan: Un tour de Pleyber-Christ (5.2km) Tro Vouk: Bois et Bocages (13.8km) Tro Wenn: Le petit circuit des points de vue (10.9km) Tro Orañjez: Le circuit des mille chemins (18.2km) Tro Ruz: De l’eau, du bois et des pierres (21.3km) Tro C’hlas: Objectif Crêtes (35km) Tro Velen: Autour du Cragou (45.7km)
Troiadoù-bale tro-dro
da bPleiber-Krist
war dem ar Milinoù
Dilhad kozh a rae paper
Plant haleg a ra tommder
Heol hag avel d’ober tredan
E Pleiber ne reer ket van
Da Yaou-Bask an 29 a viz Mae 2014 e loc’ho, evit ar wech kentañ, an Tro Menez Are eus kumun Pleiber-Krist hag a zo e porzh Park an Arvorig hag e traoñ ar Menez Are war ar memes tro.
Tro ar XVIvet kantved e oa deuet ar gumun da vezañ pinvidik a-drugarez da industriezh al lin hag ar c’hannab deus un tu, hag a-drugarez da industriezh ar paper deus an tu all, implijet ma oa ganto an niver bras a stêrioù a oa er vro. Merkoù eus an amzer-se a zo c’hoazh e glad Pleber-Krist : ur c’hloz iliz kaer, kalvarioù, relegoù kanndioù a veze kannet lin enno ha relegoù milinoù a veze graet paper enno, tiez gwiaderien ken brav all…
Tem ar milinoù
Adalek ar XVvet kantved hag en XIXvetkantved dreist-holl e oa deuet ar gumun da vezañ pinvidik a-drugarez da industriezh ar paper : un ugent milin bennak a veze graet paper enno d’ar poent-se. Pilhoù a veze degaset dezho gant pilhaouerien ar Menez Are. Ar re-mañ a zastume restajoù stoup (is-produ deus al lin) ha pilhoù kozh a veze roet dezho, war ar maezioù hag er c’hêriadennoù, ouzh feilhañs pe traoù evit ar merserezh. Ouzhpenn-se o devoa chañs an niver bras a vilinoù a oa e traonienn ar C’heffleuth, rak mat e oa kalite an dour neuze ha kreñv e tivere ivez. Eno e veze dibabet an tammoù danvez, gwalc’het e vezent, lakaet da vreinañ ha didroc’het, hag a-benn ar fin e vezent pilhoustennet ha braeet e bep a pil-mailhoù e-lec’h ma oa mailhoù o skeiñ lakaet ma oant da vont gant rod-zour ar vilin. Goude-se e veze mesket gant ur stagad bennak ha setu prest an toaz paper.
A-benn un heuliad a oberiadennoù a rofe stumm d’ar follenn baper hag a skarzfe an dour kuit deus outi o waskañ anezhi hag o lakaat anezhi da sec’hiñ, e oa gouest ar baperourien da gaout paperioù a galite disheñvel a vefe implijet evit ar pakadur pe ar moulañ.
E 1831, e voe krouet gant François-Marie Andrieux, war takad al Lann, milin-baper Glaslan. Enni e oa mekanikoù paper dibaouez, savet e Bro-Saoz. Ehanet e oa bet al labouradeg paper-mañ e dibenn an XIXvet kantved, pell amzer goude ma vefe bet ehanet ar milinoù artizanel an eil goude eben.
Ne chom netra deus ar vuhez a oa eno gwechall, nemet marteze un nebeud savadurioù ha relegoù a-hed ar gwenodennoù a zo e traonienn ar C’heffleuth, a ‘z ae ar bilhaouerien ganto gwechall…
Milinoù disheñvel a dro bremañ Pleiber-Krist : ur parkad a nav zour-avel a zo bet lakaet da vont e 2007 e Koat Koñval ha bep bloaz e vez produet eno tro 13 GW.H.
Tro Roz Vihan: Tro Pleiber-Krist (5.2km) Tro Vouk: Koadeier hag argoadeier (13.8km) Tro Wenn: Troiad vihan ar gwelioù meur (10.9km) Tro Orañjez: Troiad ar mil ribin (18.2km) Tro Ruz: Dour, koad ha mein (21.3km) Tro C’hlaz: Pal : ar gribenn (35km) Tro Velen: Tro-dro d’ar C’hragou (45.7km)
Revue de presse / Brassell war ar c’hazetennoù
Vidéo réalisée par Stéphanie PHILIPPE. Merci et bravo à elle !